تئاتر

آنچه در نمایش نکراسوف به کارگردانی مصطفی کوشکی نسبت به متن ژان‌­پل سارتر رخ داده است، پیش­‌رَوی نمایشی و خلاقیت اجرایی در پی خوانش نوین متنی مهم در ادبیات نمایشی ابتدای نیمه­‌ی دوم قرن بیستم نبوده است. نتیجه اینک، تنزُّل و ساده­‌سازی و تقلیل ظرفیت‌های متن به سمت نوعی کمدی متفنن است. کمدی سارتر، نوعی ساتیر قرن سیاسیِ قرن بیستمی است. موقعیت مضحک، آشفتگی و حماقت شخصیت­‌هایی مضحک‌­تر از واقعیت، برای ساختن تصویری بزرگ صورت می‌­گیرد تا وضعیت سیاسی جهان – از دیدگاه سارتر- در کشاکش‌های جنگ سرد نمایش داده شود.

حسین پاکدل؛ نمایش «امر ملوکانه» را در تداوم اندیشه تئاتر ایرانی به صحنه می آورد و نمایش به علت پرداختن به فرهنگ و تاریخ ایرانیان و شگردهای نمایش سنتی در این برهه از زمان که با افول تئاتر ایرانی مواجه هستیم؛ اثر حایز اهمیتی است و سماجت پاکدل برای آفرینشگری تئاتری براساس خلق و خو و فرهنگ ایرانیان آن هم در زمانی که بهرام بیضایی و محمد یعقوبی سالیان سال است که از این سرزمین کوچکیده‌اند و حسین کیانی و اصغر دشتی و علیرضا نادری در محاق ماندند؛ شایان توجه است. اما فراتر از این تراژدی فرهنگی اکنون باید پرسید نمایش «امر ملوکانه» چگونه ساخته می‌شود؟ و چه ویژگی‌هایی دارد؟

گرچه «الکسیس سولوسکی» کار نقدنویسی را با کاری دیگر و بهتر به لحاظ مزایا ترک کرده اما متاسفانه بسیاری از منتقدان تئاتر کشور ما کار خود را ترک کرده و می‌کنند چون ظرف تئاتر و هر آنچه وابسته به تئاتر است کوچک و کوچکتر شده است. شک ندارم خیلی منتقدان سابق و قدیمی تئاتر کشور ما هم دلتنگ دنیای نقد و فضای پرهیجان تئاتر هستند.

در نخستین برنامه نمایش فیلم‌تئاترهای شاخص مطرح شد:نمایش‌های علی رفیعی دارای یک پیش‌آگاهی از جامعه است/ نگاه جامعه‌شناسانه‌ی کارهای رفیعی، غبطه‌برانگیز استنخستین برنامه نمایش فیلم‌تئاترهای شاخص با همکاری مشترک انجمن صنفی منتقدان، نویسندگان و...

از جهاتی این نمایش یادآور مهمترین نمایش­نامه­‌نویس تاریخ تئاتر ایران بهرام بیضایی است که از معدود کسانی بوده که در رجوع به شاهنامه دست به نوآوری‌­های فراوانی زده است. از این رو می­‌توان جایگاه «ورا نام تهمینه سهراب کرد» را در ادامه بازخوانی‌­ها و بازنگری‌­های بیضایی در اسطوره­‌های شاهنامه مورد توجه قرار داد، و این امر مهم و با ارزشی است. نفس روند یافتن یک حرکت یا رویکرد در تئاتر، خاصه در مواجهه به ادبیات کهن ایران و باز به طور ویژه شاهنامه، امری است که علاوه بر ارزش ذاتی به تئاتر ایران طراوت می‌بخشد و قرار گرفتن یک متن و اجرا در جریان این رویکرد در ادامه آثار بزرگ بیضایی، نشانه‌ای از زنده بودن یک روند و حرکت متداوم فرهنگی است که هر چند متکی بر تلاش‌های فردی انجام شده، اما خود شمعی نویدبخش در ظلمات جریان یافتن امور فرهنگی در زمانه ماست.

نمایش «فردریک» اثری در ستایش تئاتر است. در هزارتوی پشت صحنه یک تئاتر، روابط، رقابت­‌ها، عشق، صمیمیتِ گریزناپذیر یک گروه نمایشی، سیاست و بازشناسی و تعریف دوباره‌ای از بازیگری عیان می‌شود. همین تعریف دوباره کار بازیگر، شناختی تازه و حقیقتی تراژیک را برای فردریک قهرمان نمایش به ارمغان می‌آورد، تا عشق را بشناسد و کارکرد اجتماعی شغل خود را بازیابی کند.

انسان اسیر وجدان خود است.  دلبستگی و وابستگی، هر لحظه از گسست یا بی اعتنایی را، تبدیل به عذاب وجدان می‌کند و عذاب وجدان، اندوه را در جان به جریان می­‌اندازد. اندوهِ فراغ دشوار است، اما گویی انسان را سبک و منزه می‌کند، غم لذتی در خود دارد؛ گویی که آدمی را پاک می‌کند. اوج وابستگی تن و جان در روند رشد انسان و نهایت جراحت مهلک جدایی، در رابطه با مهر مادری است که خود را نشان می‌‌دهد. مادران همان رُمی هستند، که همه راه­‌های کاویدن روان و بازگشایی قفل­‌های ذهن، به آنجا ختم می­‌شود. نمایش عروسکی «مامان» نوشته و کار الهام سلج­محمودی که مدتی است در تالار سایه تئاتر شهر به صحنه می­رود، قصیده لطیف و دل­انگیزی است که به عمق این غم در مخاطبش راه باز می­کند.

نمایش «یادگار» به نویسندگی و کارگردانی مهرداد کوروش‌نیا که مدتی است در سالن چهارسوی تئاترشهر به صحنه رفته است، بر آمده از جان بخشی به چیزهاست. حاصل تلاشی برای روح دادن به آنچه کالبد و وجودش از جان تهی است. کار سختی است. محال را ممکن کردن است و امکانی محال را عینیت بخشیدن.

والاس شان نمایشنامه­‌نویس و بازیگر نیویورکی 78 ساله، با اینکه از سال 1975 که اولین اثرش اجرا شد تا امروز، تنها 9 نمایشنامه نوشته است اما یکی از درام­‌نویسان منحصربه فرد و رادیکال تئاتر معاصر آمریکا محسوب می­‌شود. او که در دانشگاه تاریخ، فلسفه و اقتصاد خوانده با مایه‌های سیاسی آثارش همواره مناقشات فراوانی را سبب شد. والاس شان نمایشنامه­‌نویسی چپ­گرا است که معمولاً مسئله­‌ای سیاسی تنش دراماتیک مرکزی اثرش را به وجود می‌­آورد. او با نقد زنجیره به هم پیوسته نظام تک بعدی سیاسی-اقتصادی امروز، به شکلی اجتناب­‌ناپذیر سیاست‌­ها و اساساً جامعه آمریکایی را نقد می­‌کند.

در میان تمام ارزش­های اجرایی و مضمونی این نمایش آنچه اهمیتی مضاعف دارد ضد جریان بودن فرم آن نسبت به چیزی است که امروز در تئاتر ایران به جریان اصلی تبدیل شده است.