نگاهی به مستند «1989» و دوران حکومت کمونیسم بر مجارستان
درامانقد-سینما: مستند 1989 که در یازدهمین دوره جشواره سینما حقیقت و در بخش مرور سینمای مستند دانمارک اکران شد را می توان مستندی سیاسی – تاریخی دانست. این مستند درباره روی کار آمدن میکولوش نمث، نخست وزیر وقت مجارستان، در دوران تسلط کمونیسم بر اروپای شرقی است. اما او که فردی جوان در عرصه سیاست محسوب می شود هنگام بررسی بودجه به نکته مبهمی بر می خورد. این نکته وقتی برای او مکشوف می شود او متوجه می شود که این بودجه برای دستگاه سرکوب و کنترل خط مرزی کشورش با اتریش است. کنترل خطر مرزی توسط دستگاه های الکترونیکی انجام می شود که هزینه سنگینی را به دولت تحمیل کرده اما این خط مرزی با سیم خاردارهای الکترونیکی زنگ زده اند و چندان اعتباری ندارند بلکه نشان از وضعیت پوچ و برنامه های تهی کمونیستی دارد. نخست وزیر تلاش می کند این بودجه را حذف و خط مرزی را باز کند. اما این کار او تبعاتی دارد که در این مستند آنها روایت می شود.
آندرس اوسترگارد و ارزسبرت راز که این مستند را ساخته اند سعی می کنند با مصاحبه با میکولوش نمث وقایع آن زمان را به تصویر کشند. گفت و گو با خود نخست وزیر وقت مجارستان بیش از هر چیزی برای مخاطب جذابیت این مستند را افزوده است. این مستند نه تنها از تصاویر آرشیوی خوبی مثلا دیدار با گورباچف و هلمت کوهل و چهره های دیگر دوران کمونیستی برخوردار است بلکه وقایع آن دوران را هم به خوبی بازکاوی می کند. همچنین در این مستند ما با نحوه مرگ ایمره ناگی نخست وزیر سالهای 1953 تا 1956 مجارستان نیز آشنا می شویم. دروان نخست وزیری او کوتاه و با اعدامش همراه بود. او پس از دو سال از نخست‌وزیری مجبور به استعفا شد و از حزب کمونیست اخراج شد. ایمره ناگی پس از انقلاب ۱۹۵۶ مجارستان مجدداً برای مدت کوتاهی نخست وزیر شد. در ۱ نوامبر او از غرب تقاضای کمک به مجارستان کرد. وقتی انقلاب با اشغال مجارستان توسط شوروی سرکوب شد ناگی و دیگران به سفارت یوگسلاوی پناهنده شدند. اما با شکست انقلاب، ایمره ناگی در ۲۲ نوامبر دستگیر شد و به جرم «خیانت به حزب کمونیست» و نقشش در قیام‌های ضد اتحاد جماهیر شوروی، به همراه هفت تن از دستیارانش در دادگاهی مخفی محاکمه شد. وی به همراه پال مالتر، وزیر دفاع و میکلوش گیمش، روزنامه‌نگار سرشناس مجاری، اعدام شد. جسد وی در نقطه‌ای دور از دسترس در گورستان شهرداری در بیرون بوداپست به خاک سپرده شد. با کشف محل دفن ایمره ناگی و یافتن بقایای جسد او، میکولوش نمث سعی می کند که تشییع جنازه باشکوهی برای او برگزار کند و او این کار را انجام می دهد. همچنین در مستند «1989» ما با روایت دیگری نیز رو به رو هستیم و آن نحوه فرار مردم از حکومتهای کمونیستی به خصوص آلمان شرقی است. در این مستند با زنی گفت و گو می شود که هنگامی که مرز برای مدتی گشوده می شود او به همراه خانواده اش میخواهند از مرز فرار کنند که همسرش توسط یکی از مرزبانان به ضرب گلوله کشته می شود. این اتفاق باعث می شود که میکولوش نمث دستور دهد مرز گشوده شود و بسیاری از این طریق از بخش کمونیستی آلمان فرار می کنند و در انتهای روایت این زن ما شاهد فروریختن دیوار برلین هستیم که او با زبانی تلخ و توام با حسرت می گوید که همسرش نبود که این اتفاق بزرگ را ببیند.
تمامی این روایتها به نقطه ای مربوط است و آن سال 1989 است که اتحاد جماهیر شوروی از هم می پاشد و حکومتهای تحت کنترل کمونیستی اوضاعی دیگر می یابند.
مستند 1989 با برخورداری از تصاویر ناب تاریخی توانسته روایتی یک دست از اتفاقی که کشورهای بسیاری و سرنوشتهای بسیاری را تغییر داد، نشان دهد. از سوی دیگر ما با مستندی جامع و متمرکز نیز رو به رو هستیم که بدون حواشی، مقطعی از تاریخ را روایت می کند که برای ارائه هر بخش آن نیازمند است سندی قابل توجه به مخاطب ارائه کند. تمامی اسناد تصویری این مستند که تولیدکنندگان آن توانسته اند آنها را به خوبی در کنار هم قرار دهند تا مکانیسم روایی داستان پیچیده و مبهم نباشد، جذابیت ویژه ای به مستند داده است. شاید برای بسیاری از کسانی که در آن دوران با کمونیسم درگیر بودند این مستند تجدید خاطره ای بیش نباشد اما برای کسانی که آن دوران را ندیدند چیزی شبیه کلاس درس تاریخ است.
بازگویی دوران سیاه چاله کمونیسم و تسلط آن بر مجارستان توسط نخست وزیری که در سالهای 1988 تا 1990 سکان کشور را در مجارستان بر عهده داشت، روایتی مستند و بدون واسطه برای مخاطب است. برگ برنده این مستند را باید در حضور نخست وزیر وقت مجارستان و بازسازی همان دورانی را دانست که او زمامداری کشور را بر عهده داشت. روایت او بدون توقف و ایجاد شکاف توانسته مخاطب را با اتفاقات مختلف اعم از سیاسی و اقتصادی و حتی زندگی روزمره مردم و حضور پررنگ کمونیستها از جاسوسی تا دخالت در اوضاع سیاسی همراه کند. مردم اروپای شرقی تصور می کردند که حکومتی بدون ظلم با ایجاد برابری و صلح در منطقه خواهند داشت اما نه تنها این رویای خام را بر باد رفته دیدند بلکه شاهد تهدیدات هسته ای هم بودند.
www.1989thefilm.com
