درامانقد-سینما: جمعی از مستندسازان و عوامل فنی سینمای مستند ایران در دیدار با مسئولان مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی و جشنواره بین‌المللی «سینماحقیقت» به بحث و بررسی و اعلام‌نظر پیرامون برگزاری هرچه بهتر این رویداد سینمای مستند کشور پرداختند.
به نقل از روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، در این نشست که با حضور سیدمحمدمهدی طباطبایی‌نژاد مدیرعامل، مرتضی رزاق‌کریمی قائم‌مقام و معاون مستند، شهنام صفاجو مدیر روابط عمومی، محمدرضا بهشتی مدیر مجامع و جشنواره‌ها، مهدی شامحمدی، مرتضی پایه‌شناس، حمید نجفی‌راد، محمد حدادی، حمیدرضا فطوره‌چیان، افشین عزیزی، کوروش عطائی، هانیه یوسفیان، رضوان سرمد، عطا مهراد و سیاوش جمالی برگزار شد، مباحثی چون ضرورت افزودن قانون اولین نمایش فیلم‌های مستند در آیین‌نامه جشنواره سینماحقیقت (premier)، رونمایی از فیلم‌ها قبل از نمایش اولیه در سالن‌ها (opening)، تغییر شیوه برگزاری کنفرانس‌های خبری و برپایی آن پس از نمایش هر فیلم در همان سالن، محدود کردن تعداد فیلم‌های بخش مسابقه ملی، تمدید نشدن زمان ارسال فیلم به دبیرخانه، قرار دادن فیلم‌های به نمایش درآمده‌ی تلویزیونی در بخش جنبی، احیای جایزه مردمی (تماشاگران)، معرفی یک «تِم» در هر دوره از جشنواره، تغییر نحوه ملاقات با میهمانان خارجی در بازار فیلم، استاندارد کردن سالن‌ها از نظر پخش فنی صدا و تصویر، مشارکت جدی بانوان مستندساز در ترکیب‌های انتخاب و داوری، تغییر مکانیسم انتخاب فیلم‌های بخش مسابقه با الگوی حلقه مشاوران و در نهایت تغییر سبک داوری به شیوه ترکیبی رای پنهان و اقناعی مورد تاکید قرار گرفت.
طباطبایی‌نژاد در ابتدای این جلسه ضمن تشکر از حضار اظهار کرد: امیدواریم این جلسات استمرار داشته باشد تا از نظر جمعی دوستان برای ارتقای جشنواره سینماحقیقت و بهبود فعالیت خود بهره ببریم.
در ادامه مهدی شامحمدی تهیه‌کننده و مستندساز گفت: سینماحقیقت یکی از اتفاقات بزرگ سینمای مستند ما بوده و همواره رو به رشد است، اما علاقمندیم برای آن اتفاقات بهتری در زمینه اجرا و محتوا رخ دهد. ما می‌دانیم که دبیر اختیارات کامل دارد که جشنواره را آن طور که صلاح می‌داند برگزار کند، اما به واسطه ارتباطی که با شما و جشنواره داریم تصمیم گرفتیم در این جلسه پیشنهادهایی را مطرح کنیم.
وی ادامه داد: نخستین بحث قانون اولین نمایش فیلم در سینماحقیقت (premier) است که باعث اعتلای بیشتر جشنواره خواهد شد. البته این توضیح را از شما شنیده‌ایم که این پریمیر نداشتن آثار ملی دلایل عمده‌ای دارد؛ این که بخشی از آثار مستند در تلویزیون تولید می‌شوند و بنا بر ضرورت در کنداکتور پخش قرار می‌گیرند و اگر این قانون را بگذاریم، ممکن است این فرصت را از آن بخش و آن فیلمساز بگیریم اما به اعتقاد ما پریمیر داشتن برای سینماحقیقت لازم است و می‌توان مشکل را با بخش‌های جنبی حل کرد. از سوی دیگر برپایی مراسم رونمایی یا معرفی فیلم‌ها که در اولین اکران عمومی این آثار برگزار می‌شد هم باید احیا شود، چون سال گذشته نشست‌های فیلم- خبر جای این مراسم را گرفته بود و کارکرد لازم را نداشت.
عطا مهراد مستندساز هم با اشاره به اهمیت تعامل فیلمساز با مخاطب تاکید کرد: باید پس از پایان فیلم‌ها که مخاطبان برای صحبت پیرامون آن اشتیاق دارند، نشستی کوتاه برگزار شود. این فرصتی ویژه است که تنها جشنواره‌ها می‌توانند آن را فراهم کنند و ما در سینماحقیقت این فرصت را از دست می‌دهیم. ممکن است موضوع، کمبود سالن‌ها و زیاد بودن فیلم‌ها باشد که پیشنهاد ما کاهش تعداد فیلم‌ها به ویژه در بخش مسابقه ملی است.
وی تاکید کرد: جشنواره‌هایی دیگری در حال برگزاری هستند که نقش ایجاد فضایی برای دیده شدن آثار مستند را ایفا می‌کنند و به نظر می‌رسد جشنواره سینماحقیقت باید مکانی برای رقابت جدی آثار مستند باشد. کاهش تعداد فیلم‌ها، هم باعث رقابت جدی‌تر مستندها خواهد شد و هم سانس‌های بیشتری برای تکرار نمایش فیلم‌ها بوجود می‌آورد و فضا هم برای برگزاری مراسم معرفی و نشست‌های پرسش و پاسخ فراهم خواهد شد.
شهنام صفاجو در توضیح پیرامون نشست‌های خبری سینماحقیقت گفت: در تمام فستیوال‌های جهان برگزاری چنین جلساتی صرفاً کارکرد رسانه‌ای دارند و موضوع، رویارویی فیلمساز با مخاطبان نیست. این جلسات با قلم خبرنگاران در رسانه‌ها منعکس می‌شود تا عموم مردم در جریان برپایی جشنواره و موضوع فیلم‌ها قرار بگیرند.
در ادامه جلسه مرتضی پایه‌شناس مستندساز و تدوینگر هم ضمن ارایه این پیشنهاد که تمامی فیلم‌های بخش مسابقه ملی در سالن شماره یک سانسی داشته باشند، گفت: اگر تعداد فیلم‌ها کاهش یابد، همه فیلم‌ها امکان یک اکران را در سالن اصلی خواهند داشت. با این شرایط امکان اهدای جایزه مردمی هم فراهم خواهد شد که این جایزه برای فیلمسازان بسیار اهمیت دارد.
طباطبایی‌نژاد با اشاره به این که در جشنواره‌ای چون فجر، هر فیلم ۳۵ نمایش دارد و سانس‌های مختلفی را در ساعات و سالن‌های متفاوت تجربه می‌کند، خاطرنشان کرد: تحت این شرایط می‌توان گفت تا حد زیادی عدالت رعایت شده است، اما در سینماحقیقت برای هر فیلم دو نمایش داریم و باید به راه‌حلی بیاندیشیم تا سانس‌ها به شرایط برابر نزدیک شوند تا امکان طراحی و اهدای جایزه مردمی فراهم آید.
وی افزود: سال گذشته فیلم‌ها را در دو بخش کوتاه (تا ۴۵ دقیقه) و بلند (بیش از ۴۵ دقیقه) انتخاب و داوری کردیم و امسال تصمیم داریم به سبک بسیاری از جشنواره‌های مستند معتبر دنیا همچون «ایدفا» عمل کنیم که فیلم‌ها را در سه بخش کوتاه (تا ۴۰ دقیقه)، نیمه‌بلند (۴۰ تا ۷۰ دقیقه) و بلند (بیش از ۷۰ دقیقه) انتخاب و داوری می‌کنند.
پایه‌شناس با بیان این که با کاهش تعداد فیلم‌ها می‌توان به نتایج مثبتی رسید، ادامه داد: با این انتخاب کیفی، شأن حضور فیلم‌ها در جشنواره سینماحقیقت افزایش خواهد یافت و ما می‌توانیم به حضور فیلم‌مان در بخش مسابقه این جشنواره افتخار کنیم. از سوی دیگر با افزایش کیفیت فیلم‌های بخش مسابقه، مخاطبان راضی‌تر بوده و کیفیت داوری‌ها هم بالاتر خواهد رفت.
او ادامه داد: یکی دیگر از پیشنهادات ما در نظر گرفتن یک «تِم» برای هر دوره از جشنواره است که براساس همین موضوع، ورک‌شاپ‌ها و دیگر بخش‌ها برنامه‌ریزی خواهند شد. به عنوان مثال موضوع یک دوره فیلمبرداری باشد و کارگاه‌های تخصصی در حوزه فیلمبرداری برگزار شود. حتی می‌توان جایزه ویژه و بزرگداشت‌ها را براساس این موضوع طراحی کنیم.
این مستندساز تاکید کرد: خواهش اصلی ما این است که زمان شرکت در جشنواره را تمدید نکنید تا بتوانید فرصت بیشتری برای انتخاب فیلم‌ها و باقی موارد داشته باشید.
رضوان سرمد مستندساز هم در ادامه درخواست‌ها برای کاهش تعداد فیلم‌ها گفت: به نظر بیش از بخش مستند بلند، در بخش فیلم‌های کوتاه و نیمه‌بلند نیاز به کاهش تعداد آثار راه یافته به جشنواره داریم. این دو بخش کمتر می‌توانند نظر مخاطبان را جلب کنند؛ ضمن اینکه این آثار در جشنواره‌های دیگر مثل فیلم کوتاه تهران هم نمایش داده می‌شوند و به میزان کافی دیده شده‌اند.
سیاوش جمالی مستندساز نیز با بیان این پرسش که در دهه گذشته چند فیلم مستند خوب داشته‌ایم، گفت: در سال‌های اخیر ضعفی در بیشتر فیلم‌ها وجود دارد و کیفیت مستندها چندان بالا نیست. حال برای بسترسازی و بالا بردن کیفیت فیلم‌ها چه کارهایی می‌توان انجام داد؟ من به عنوان فیلمساز نیاز به استفاده از خرد جمعی دارم. فیلمسازی یک امر جمعی است و پیشنهاد من برگزاری کارگاه‌های تخصصی برای هر پروژه است. به عنوان مثال مردادماه پنج فیلم را که امکان دارد به جشنواره سینماحقیقت برسند انتخاب کنید تا با نظارت بزرگانی در عرصه تدوین و… این پروژه‌ها تکمیل شود. به هر حال حضور مشورتی اساتید، ایرادهای اساسی را از فیلم دور می‌کند و باید چنین کارگاه‌هایی نه در زمان جشنواره که در طول سال برگزار شوند.
کوروش عطائی مستندساز هم با اشاره به پرمخاطب بودن جشنواره سینماحقیقت تصریح کرد: نبود جایزه تماشاگران در این جشنواره یک نقطه ضعف است و باید ساز و کاری برای آن اندیشید.
او تاکید کرد: در بخش بازار فیلم جشنواره به ویژه در سال گذشته هم مشکلی وجود داشت که لازم می‌دانم به آن اشاره کنم. ببینید! میهمانان خوبی به جشنواره دعوت می‌شوند و طبعاً هزینه زیادی هم می‌شود، اما در برنامه‌ریزی فرصت دیدار فیلمساز با آن مهمان معتبر خارجی فراهم نمی‌شود. دو دوره قبل‌تر در محل بازار فیلم جشنواره چند پروژه انتخاب شد و فیلمسازها امکان توضیح و ارایه پروژه خود را یافتند؛ همانطور که در جشنواره زاگرب‌داکس به این شکل است که شما پروژه خود را می‌فرستید و یک هفته برای شما کارگاهی برگزار می‌شود که چطور این پروژه را با ذکر نکات مثبتی که دارد، به حاضران در بازار ارائه دهید. بعد یک روز برای شما تعیین می‌شود و با حضور میهمانان، طی ده دقیقه پروژه‌ی خود را تبلیغ می‌کنید و شب همان روز مسئولان جشنواره برای افرادی که علاقه‌مند به مکالمه بیشتر پیرامون فیلم هستند، قرار ملاقات‌هایی با شما تنظیم می‌کنند و به این ترتیب پروژه در پروسه تولید قرار می‌گیرد.
در ادامه طباطبایی‌نژاد خطاب به کوروش عطائی و دیگر حضار اعلام کرد که در آینده جلسه ویژه‌ای با موضوع بازار فیلم سینماحقیقت، با حضور مدیر بین‌الملل مرکز و سایر فیلمسازان صاحب‌نظر در این حوزه برگزار خواهیم کرد.
محمد حدادی فیلمبردار هم در این نشست پیشنهاد داد امکانی فراهم شود تا افرادی که مخاطب جدی جشنواره یا فیلمساز هستند، بتوانند از قبل سانس‌هایی را رزرو کنند. او گفت: این روش در جشنواره‌های دیگری چون جشنواره جهانی فجر اجرا شده و به نظر می‌رسد شرایط این کار به لحاظ تشکیلاتی فراهم شده است.
انتخاب فیلم‌ها توسط حلقه مشاوران دبیر جشنواره که لزوماً فیلمساز هم نیستند، از دیگر پیشنهادهای حدادی بود که با تایید اکثر حضار جلسه همراه شد اما طباطبایی‌نژاد توضیح داد که چون مرکز گسترش در مقام برگزارکننده جشنواره، تولیدکننده فیلم هم است این نحوه انتخاب، فیلم‌های منتخب بخش مسابقه ملی را با چالش مواجه خواهد کرد؛ هرچند که در بخش جایزه شهید آوینی به همین نحو عمل می‌شود.
در ادامه رضوان سرمد این پرسش را مطرح کرد که چرا در یک جشنواره بین‌المللی، برخی از فیلم‌های بخش مسابقه ملی بدون زیرنویس انگلیسی پخش می‌شوند. طباطبایی‌نژاد در پاسخ گفت: یکی از دلایلی که الزام زیرنویس را برداشتیم، فیلم‌هایی بودند که زبانی به جز فارسی داشتند و زیرنویس فارسی به همراه انگلیسی، نیمی از کادر تصویر را می‌گرفت. البته سال گذشته بیش از نیمی از فیلم‌ها زیرنویس داشتند و شرط پذیرش در بخش مسابقه بین‌الملل هم برخورداری از زیرنویس بود اما حق با شماست، جشنواره‌ای که ادعای بین‌المللی دارد باید این الزام را داشته باشد. مسلماً برای دوازدهمین دوره سینماحقیقت این الزام را برای همه فیلم‌های بخش مسابقه ملی خواهیم داشت.
حمیدرضا فطوره‌چیان متخصص تصحیح نور و رنگ هم تاکید کرد: من همواره بیشترین تعداد فیلم را در جشنواره سینماحقیقت داشته‌ام و حتی در روز جشنواره هم خروجی فیلم تحویل داده‌ام. به نظر من اگر امکان تمدید ثبت‌نام فیلم‌ها وجود نداشته باشد و زمانی برای تحویل خروجی نهایی آثار مشخص شود، اتفاق خوبی رخ خواهد داد و سال‌های بعد فیلمسازان منظم‌تر خواهند شد.
طباطبایی‌نژاد با بیان این که به هر حال برخی فیلم‌های خوب وجود دارند که ما دوست داریم به جشنواره برسند و این تمدید کردن‌ها بیشتر به دلیل رسیدن این فیلم‌ها به جشنواره است، تاکید کرد: باید این موضوع را بررسی کنیم، چرا که برخی فیلمسازان صبر می‌کنند و پس از تمدید مهلت ثبت‌نام فیلم خود را به جشنواره می‌رسانند. شاید در فراخوان این موضوع را اعلام کنیم که این مهلت قابل تمدید نیست.
حمید نجفی‌راد تدوینگر هم که در این جلسه حضور داشت، با اشاره به شرایط نابسامان تدوین در سینمای مستند اظهار کرد: من که سال‌ها تدوینگر مستند بودم، این حرفه را کنار گذاشتم و کمتر تدوین مستند انجام می‌دهم چون شرایط مانند گذشته نیست. به نظر من صنف تدوین در حال از بین رفتن است و برپایی ورک‌شاپ‌های گاه‌به‌گاه تدوین هم تاثیر چندانی ندارند به همین دلیل معتقدم مرکز گسترش باید فکری اساسی در این باره انجام دهد.
هانیه یوسفیان مستندساز هم با تاکید بر اهمیت مشارکت زنان مستندساز در هیات‌های انتخاب و داوری گفت: در چند سال اخیر در هیات انتخاب خانمی حضور نداشته و در هیات داوری گاه از خانم‌هایی دعوت شده که دغدغه مستند نداشته‌اند و در حوزه داستانی فعال بوده‌اند این در حالی است که براساس آمارها همه ساله تعداد بالایی از زنان در جشنواره سینماحقیقت شرکت می‌کنند و شایستگی حضور در این گروه‌های انتخاب و داوری را دارند.
مرتضی رزاق‌کریمی در پاسخ توضیح داد: ما معمولاً هر سال نماینده‌ای از خانم‌ها در هیات‌های انتخاب و داوری داریم. سال گذشته علاوه بر مستانه مهاجر که یکی از تدوینگران فعال در حوزه مستند است و در دوره نخستین سینماحقیقت هم تندیس تدوین دریافت کرده، کتایون شهابی در بخش داوری بین‌الملل حضور داشت. ضمن اینکه همواره این تلاش برای حضور خانم‌ها وجود داشته است، اما همانطور که گفتید همه ساله بیشتر بانوان فیلمساز در جشنواره فیلم دارند یا یکی از عوامل فیلم‌ها هستند و به همین دلیل امکان استفاده از آن‌ها در ترکیب هیات‌های انتخاب یا داوری فراهم نمی‌شود.
افشین عزیزی آهنگساز هم با بیان این که جشنواره باید فروش بلیت داشته باشد، گفت: وقتی جشنواره‌ای جایزه‌ای برای موسیقی اختصاص می‌دهند، نباید فیلمی با موسیقی انتخابی کاندید بهترین فیلم شود. اگر این اجبار وجود داشته باشد که مستندساز برای کار خود از آهنگساز استفاده کند یا حداقل با کسب اجازه از صاحب اثر، از موسیقی انتخابی ایرانی استفاده کند، اوضاع موسیقی در حوزه مستند بهبود خواهد یافت.
مدیرعامل مرکز گسترش با بیان این که مطرح کردن الزام ساخت موسیقی برای آثار مستند به منظور شرکت در سینماحقیقت و کسب جایزه کمی زود است، تصریح کرد که این موضوع را می‌توان ۴ یا ۵ سال آینده عملی کرد.
او یادآور شد که پیشنهاد انتخاب «بهترین فیلم» جشنواره به شرط استفاده از موسیقی اورژینال قابل بحث و تاکید در مقررات جشنواره است.
در پایان این جلسه، مهدی شامحمدی پیشنهادهایی درباره داوری جشنواره با حضور متخصصانی از حوزه‌های مختلف نظیر تدوین، فیلمبرداری و موسیقی مطرح کرد؛ به شیوه‌ای که انتخاب نامزدها به روش نمره‌دهی اما مخفی بوده و امکان تغییر نمره داده شده پس از جلسه مشورتی با دیگر داوران وجود داشته باشد. برای انتخاب نهایی فیلم‌ها از جمع نامزدهای اعلامی هم روش اقناعی مورد تاکید قرار گرفت.
