درامانقد-سینما: شروع مستند «زیر صفر مرزی» ساخته مهدی افشارنیک این نوید را می دهد که با یک روایت بدیع روبرو هستیم. یک روایت محذوف که چالشی بازاندیشانه و روشنگر در روایت آشنا و غالبِ دفاع ایجاد می کند. فیلم سوژه خوبی برای این چالش و رسیدن به روایتی تازه دارد. شهید علی هاشمی سوژه اصلی فیلم است؛ فرمانده ای که ناپدید شدن او تا پیش از پیدا شدن پیکرش منجر به سکوت، شک و شایعه درباره هویت و صداقت او شده بود. دوربین با تعقیب فرزندان هاشمی که به گفت و گو با همرزمان پدرشان می پردازند بناست یک روایت محذوف را زنده کند و بخشی ناگفته از جریان دفاع و حتی تاریخ نگاری آن را افشا گرداند. اما مشکل اینجاست که این چالش جذاب و دراماتیک که در ابتدا مخاطب را جذب فیلم می کند، خیلی زود کنار گذاشته می شود و در حاشیه باقی می ماند. فیلم با ذوب شدن در تاریخ جنگ -یعنی همان روایت غالب- هویت مستقلی را که در استعداد خود برای ایجاد یک روایت جدید دارد، کم رنگ می کند و همین سبب فرو افتادن در نوعی پیش پاافتادگی می شود.
حقیقت درباره مسائل تاریخی یکه نیست. تاریخ همواره با کلان روایت ها و خرده رخدادهای مختلفی همراه است که آمیخته به حقیقت و ناحقیقت هستند. به طور کلی در روایت غالب جنگ که هر روز در رسانه هایی چون صدا و سیما بخش هایی انتخاب شده از آن را می شنویم، تنها بخشی از حقیقت نهفته است، بخش دیگری از آن در روایت محذوفان و جاماندگانی چون علی هاشمی متبلور می شود. هم وجوه سیاسی- مدیریتی بخشی از واقعیت جنگ است و هم وضعیت امروز جنوب ایران که جنگ را در دامان خود تیمار کرد و زخم هایش را به تن خرید واقعیتی را درباره جنگ افشا می کند. اما یک فیلم نمی تواند هم درباره روایت غالب و هم درباره محذوفان باشد، هم درباره امور سیاسی و هم درباره واقعیت های اجتماعی امروز باشد که جنگ سبب ساز آن بوده است. «زیر صفر مرزی» اما متهورانه و ناکام می خواهد درباره همه اینها باشد و در نهایت به فیلمی بدل شده که فاقد روایت منسجم و وحدت موضوعی است. حضور فرزندان شهید علی هاشمی منتهی به این نشده است که فیلم درباره او باشد و روایت فیلم را هویت بخشد، همانطور که گفت و گوها به سمت یک موضوع منسجم انتقادی و یا روایت تاریخی صرف نرفته است. فیلم به همه این موضوعات سر می زند و با وجود بازگو کردن واقعیت هایی تلخ، بینشی عمیق و مجزا ندارد. اما در نهایت نمی توان جسارت فیلمساز را نادیده گرفت و تلاش او را برای پیش کشیدن موضوعات مهمی در فرماندهی جنگ و ساماندهی زندگی جنگ زدگان نادیده گرفت، این تعهد با وجود مشکلات ساختاری و روایی قابل ستایش است.
منبع: هنر و تجربه
