هر دو سوی آسمان/نگاهی به آلبوم تازه جیمی هندریکس

نوشته: جان لوییس

ترجمه: آینا قطبی یعقوبی

برگرفته از شماره آوریل 2018 مجله آنکات

درامانقد-موسیقی: جیمی هندریکس  در طول دوران حیاتش تنها سه آلبوم کامل استودیویی منتشر کرده است. اما در گذر 48 سالی که از مرگ او گذشته، بیش ازنیم‌دوجین آلبوم از کارهای او منتشر شده که بیشتر آنها از دل نوارهای به‌جامانده از ساعت‌ها کار و تمرین وی در استودیوهای ضبط موسیقی به دست آمده‌اند. دیگر نیازی به یادآوری نیست که بیش از دوجین، مجموعه بلند از اجراهای زنده او نیز به بازار عرضه شده و در دسترس عموم است.

مسائل و جنجال‌های مربوط به لیست دقیق کارهای او به متخصصان حوزه بیوگرافی شخصی او مربوط است و ما اینجا به آن نخواهیم پرداخت. اما در نگاهی کلی، اولین سه آلبومی که پس از مرگ هندریکس منتشر شدند- The cry of love, Rainbow bridge, War heroes- همگی حاصل کار تهیه‌کننده و مهندس ضبط صدای تمام عمر او، ادی کرامر[1] بودند که از دل انبار آرشیو، جمع‌آوری و با کمترین صداگذاری و تغییر به بازار عرضه شدند. بسته بعدی آلبوم‌های هندریکس – Crash landing, Midnight lightening, Nine to the universe- حاصل کار الن دوگلاس[2] تهیه‌کننده جَز بود که با تغییرات جنجال‌برانگیزش، صدای موزیسین‌های اصلی کار را حذف و با اجراهای تازه و معاصر، جایگزین کرده بود.

در  سالهای دهه نود میلادی، جینی[3]  خواهر کوچکتر هندریکس موفق می‌شود تا کنترل میراث هنری برادر را به‌دست گرفته و دست‌به‌کار احیای آلبوم‌هایی که دوگلاس تخریب کرده بود، شود. در این زمان با سرپرستی جینی، دو مجموعه تالیفی از کارهای هندریکس- Blues, voodoo soup- که پیشتر با صداگذاری تازه توسط MCA [4] منتشر شده بودند به ادی کرامر سپرده می‌شوند تا احیا شده و تحت عنوان‌ دو آلبوم First rays of the new rising sun و South southern delta به سال 1997 به بازار عرضه می‌شوند.

مالکیت کارهای هندریکس اما در سال 2009 به کمپانی سونی منتقل می‌شود و جینی هندریکس و ادی کرامر به همراه جان مک‌درموت[5] تهیه‌کننده قدیمی او، مامور می شوند تا ازمیان آرشیو منتشرنشده‌های هندریکس، آخرین آلبوم باقی‌مانده را بیرون بکشند. سه‌گانه‌ای که این سه احیا می‌کنند با انتشار آلبوم Valleys of Neptune به سال 2010 آغاز می‌شود. آلبومی که به صفحه‌هایی که در اوائل سال 1969 در نیویورک و به نوازندگی نوئل ردینگ[6] (نوازنده باس) و میچ میچل[7](نوازنده درامز) ضبط شده بودند، اختصاص داشت. دومین آلبوم این سه‌گانه با نام people, hell and angels نیز که در سال 2013 منتشر شد به اجراهای میانه سال 1969 اختصاص داشت که با همکاری سه ضلع معروف نیویورکی  بند او جیپسیز[8] : بیلی کاکس[9] (نوازنده باس) و بادی مایلز[10](نوازنده درامز) و خود هندریکس تولید شده بودند. این دو ما را به سومین و آخرین آلبوم ازین سه‌گانه که همان آلبوم تازه both sides of skies است می‌رساند. این آلبوم تازه که تمرکزش بیشتر بر صفحه‌ها و اجراهایی است که در آخر همین سال و اوائل سال بعد (1970) به همراه کاکس و مایلز ضبط شده بودند، تعدادی از اجراهای متنوع دیگر نیویورکی هندریکس را  که بین دوستان و آشنایان پخش شده بود، نیز شامل می‌شود.

هر پژوهشی در خصوص فاصله دو سال بدون آلبومی که بین انتشار آلبوم Electric lady land’s در اکتبر 1968 و مرگ هندریکس در سپتامبر 1970 انجام گیرد، به‌ناچار به مقایسه میان دو گروه اکسپرینس[11] و بندآو جیپسیز ختم خواهد شد. مقایسه‌ای که در آن اکسپرینس و به‌طور مشخص میچ میچل با آن شیوه نوازندگی بی‌وزن و چندریتمی (پلی‌ریتم) خود برنده آن خواهد بود. میچ میچل تنها نوازنده درامز سبک راکی است که واقعن توان همراهی کاوش‌های آزادانه و رهای هندریکس را داشت. او برای هندریکس، همان نقشی را داشت که الوین جونز[12] برای کلترین[13].

با اینحال فانک‌راک[14] قدرتمند و عصیانگر کاکس و مایلز نیز تاثیر بسیاری بر کار هندریکس دارند. تاثیری که به‌طور خاص در آلبوم هر دوسوی آسمان و بلوز سنگینی که او در این آلبوم به‌کار می‌برد، به‌خوبی حس می‌شود. هندریکس در هر دوسوی آسمان، به‌جای آن جلوافتادن‌های مسابقه‌وار از ضرب که با گروه اکسپرینس رویه مرسومش بود، کمی عقب‌تر و کندتر از ریتم راک سخت مرسوم خود می‌نوازد و همین است که به اجراهای سال 1969حسی از اعتماد و یقین به خویشن می‌افزاید.

ترانه اول این آلبوم اجرای هندریکس از آهنگ Mannish boy مادی واترز[15] است. هندریکس در اجرای خود با خرامشی فانکی و ضرب موتاون[16] معناهای ضمنی ترانه واترز را که به جریان حقوق شهروندی سیاهان اشاره داشت (من مردم. پسربچه نیستم) به خوانشی جنسی (حالا من مردی 21 ساله‌ام و کلی خوش می‌گذرانم) تغییر می‌دهد. ترانه دوم مجموعه-lover manـ  نیز که یکی از استانداردهای شناخته شده سبک بلوز است، در این آلبوم با فرم اجرای طوفانی بادی مایلز و نوازندگی سولوی گیتار شاهکار هندریکس به تکه‌ای فانک بدل می‌شود.  سولوی گیتاری که در آن هندریکس برخلاف اجرای زنده آتلانتا که پشت‌هم‌نوازیش به Flight of the bumblebee  می‌رسید، به موسیقی متن انیمیشن بتمن منتهی می‌شود. بهترین ترانه آلبوم اما power of the soul است.  گرووی[17] به‌هم‌فشرده، بدون تنفس و سخت که با شنیدنش حس میکنیم حتی اسپیکرها  هم عرق می‌ریزند.  این آهنگ به‌خوبی نشان می‌دهد که چرا مایل دیویس همه عمرش را در تلاش بی‌پایان برای تقلید چنین فانکی گذراند.

باقی ترانه‌های اجرا شده با بادی مایلز اما در مقایسه با آنهایی که به‌همراهی میچل ضبط شدند، ضعیف‌ترند. مثلن در آهنگ Stepping stone که در نوامبر 1969 ضبط شده، مایلز شلخته‌وار و زمخت از یک اجرای تتوی ارتشی[18] به راکابیلی[19] می‌رود که درمقایسه با اجرای دو ماه بعد میچل، بیش از آنکه فانکی و چندریتمی باشد، خشن و زمخت است.

ترانه  Jungle  این آلبوم که تنها با اجرای دونفره هندریکس و مایلز ضبط شده،  فانکی تکه‌تکه و بی‌معناست. Send my love to linda اهداییه‌ای قدرشناسانه برای لیندا کیث[20]، دوست‌دختر کیث ریچاردز[21] است که به سال 1966 هندریکس را در کلابی دیده و به چس چندلر[22] معرفی کرده بود. دو دقیقه و نیم ابتدایی این آهنگ اجرای سولوی گیتار و آواز خود هندریکس است که درخاتمه با ورود سایر اعضای گروه و اجرایی هووی پروتومتال گروو[23] مخاطب را شوکه می‌کند. در واقع این آهنگ تنها اجرای این مجموعه است که با نمایش همه آنچه اکسپرینس در آوریل 1969 در اجرا بروز داده بود، به‌خوبی نشان‌ می‌دهد که اکسپرینس حتی در  بک‌بیت ساده و سرراست هم از بنداوجیپسیز بهتر است.

ترانه  Hear my train a comin  این آلبوم هزارمین[24] خوانش از یکی دیگر از آهنگهای استاندارد سبک بلوز است که در آوریل 1969 ضبط شده و ردینگ و میچل در آن اجرای آرام، استوار و یکدستی از اسلاج راک[25] را به نمایش می‌گذارند و میچل وقتی شروع به نواختن می‌کند بیش از آنکه به آرت بلکی[26] شبیه باشد، یادآور بیل وارد[27] بلک سبث[28] است. درست در لحظه‌ای که هندریکس به نقطه انتهایی دو دقیقه شخصی خودش می‌رسد، درامز میچل در همراهی با او چنان کیفیت رها و در پروازی به‌خود می‌گیرد که گویی این دو،  دو بالی هستند که به سمت دست‌نیافتنی‌ترین بخش‌های فضا پرواز می‌کنند.

میچل در دو دوئت به همراه هندیکس در این آلبوم حضور دارد.  اولی Sweet angel است. تنها ترانه‌ای از این آلبوم که در لندن ضبط شده و نمایشی است از چندکارگی قدرتمند هندریکس در کار با گیتار، باس و ویبرافون و بازی سرگرم‌کننده میچل با درامز.  دومی Cherokee mist است. اتفاقی نادر در موسیقی هندریکس که احضار خاطره و روح نیاکان بومی آمریکایی اوست و تا امروز بهترین خوانش و اجرای این آهنگ است که تا پیش ازین در هیچ‌کدام از فرم‌های متنوع اجرا شده‌اش، رضایت‌بخش نبوده است. میچل در این اجرا ضرباهنگی قبیله‌ای با تام-تام[29] درام ایجاد کرده و هندریکس با دوبرابر کردن صدای سیتار الکترونیک، کاری می‌کند که از گیتار صدایی شبیه به ترمین[30] خارج می‌شود.

باقی آهنگ‌های مجموعه، حاصل کار هندریکس با گروهی از دوستان نوازنده‌ نیویورکی اوست. استفان استیلز[31] در دو ترانه از این مجموعه به عنوان خواننده و نوازنده ارغنون حضور دارد. اولی 20$ bill است که هندریکس در آن گیتار و باس می‌نوازد و میچل با درامز و دواین هیچینگیز[32] با پیانو او را همراهی می‌کنند و دومی  ترانه Woodstock  که اجرایی  با اعتماد به‌نفس و قوی از ترانه جونی میچل[33] است و با ترکیب گیتار هندریکس و درامز بادی مایلز ساخته و ضبط می‌شود. نحوه تنظیم این اجرا بعدتر بر گروه «کرازبی استیل نش اند یانگ[34]»  در خوانشی که دوماه بعد، ازین ترانه ضبط می‌کنند، تاثیری مستقیم و انکارناپذیر دارد.

از دیگر دوستانی که برای ضبط ترانه‌های این آلبوم به استودیو رفتند، یکی هم لونی یانگ‌بلاد[35] خواننده پراحساس گروه قدیمی هندریکس- کرتیس نایت اند د اسکوایرز[36]– است که به همراه اعضای قدیمی گروه به استودیو آمده و ترانه Georgia blues را ضبط می‌کنند. دیگری جانی وینتر[37] است که در آهنگ Things I used to do  بلوز 12 میزانی ادی جونز (گیتار اسلیم)[38] را با گیتار اجرا می‌کند و بیلی کاکس باس‌نواز، دالاس تیلور با درامز و هندریکس با آوازخوانی و گیتار همراهی‌اش می‌کنند.

این آلبوم هرچند که بناست تا آخرین تلاش برای بیرون کشیدن ماموت از دل آرشیوها باشد، اما همچنان پرسش‌های بسیاری را بی‌پاسخ می‌گذارد. پرسش‌هایی چون:  چرا هندریکس بادی مایلز را رها کرد و دوباره به سراغ میچ میچل رفت؟ آیا بنداوجیپسیز برای او به پایان رسیده بود و فکر می‌کرد، این سبک از بلوز به بن‌بست خلاقانه رسیده است؟ از همه مهمتر، هنوز هیچ نشانی از آلبوم‌های اساطیری‌ای که هندریکس معتقد بود در آن دوسال بی انتشار، برروی آنها کار می‌کند، به دست نیامده است. آلبوم‌های چون: First rays of the rising sun (متفاوت از آلبومی که با همین نام در سال 97 منتشر شد) و Black gold (همانکه هواداران هندریکس جام مقدس حقیقی می‌پندارند). شاید هنوز هم چیزهای خوبی در آرشیو هندریکس باقی مانده باشند.

پی نویس ها:

[1] Eddie Kramer

[2] Alan Douglas

[3] Janie Hendrix

[4] یکی از ناشران بزرگ موسیقی در آمریکا

[5] John Mc Dermott

[6] Noel Redding

[7] Mitch Mitchell

[8] Band of Gypsys نام اولین آلبومی که هندریکس بعد از جداشدن از گروه اصلی خود یعنی اکسپرینس، با همکاری بیلی کاکس و بادی مایلز منتشر کرد که بعدها به ترکیب این سه نفر باهم نیز اطلاق شد.

[9] Billy Cox

[10] Buddy Miles

[11] Experience با نام کامل جیمی هندریکی اکسپرینس عنوان گروهی است جیمی هندریکس به همراه میچ میچل و نوئل ردینگ تاسیس کرده بود

[12] Elvin Jones نوازنده مشهور آمریکایی درامز در سبک جز

[13][13] John Coltrane نوازنده آمریکایی ساکسیفون در سبک جز که یکی از بزرگترین‌های نوازنده‌های ساکسیفون در تاریخ موسیقی است

[14] Funk-Rock سبکی از موسیقی تلفیقی که راک و فانک را به هم می‌آمیزد

[15] Muddy Waters مک‌کاینلی مورگانفیلد مشهور به مادی واترز، موزیسین معروف آمریکایی سبک بلوز است که پدر بلوز مدرن شیکاگو معروف است.

[16] Motown

[17] Groove سبکی در اجرای موسیقی

[18] Military Tatto  شیوه‌ای اجرایی در موسیقی که به‌سیله ارتش اجرا شده و صدای سازهای درامز و ترومپت از باقی مشهودتر است

[19] Rockabilly  یکی از شیوه‌های اجرایی ابتدایی سبک راک‌اندرول

[20] Linda Keith

[21] Keith Richards  خواننده و نوازنده انگلیسی و یکی از بنیانگذاران رولینگ استونز

[22] Chas Chandler نوازنده و تهیه‌کننده موسیقی انگلیسی که به جیمی هندریکس کمک کرد تا گروه موسیقی خودش را بنا کرده و به صحنه‌های رسمی وارد شود

[23] Heavy proto-metal groove

[24] صنعت اغراق به کار رفته در این جمله ارجاع به بازخوانی‌ها متعدد از این ترانه دارد

[25] Sludge Rock

[26] Art Blakey نوازنده درامز آمریکایی سبک جز که در اجرای اصلی این آهنگ درامز می‌نواخته است

[27] Bill Ward نوازنده درامز گروه بلک سبت

[28] Black Sabbath گروه مشهور آمریکایی در سبک هوی متال

[29] Tom-Tom drum

[30] Theremin سازی الکترونیک که بدون لمس‌شدن، نواخته می‌شود

[31] Stephen Stills خواننده و نوازنده آمریکایی که با گروه‌های بوفالو اسپرینگفیلد و کرازبی نش اند یانگ همکاری می‌کرد

[32] Duane Hithchings ترانه‌سرا و موزیسین آمریکایی

[33] Joni Mitchell خواننده و ترانه‌سرای مشهور کانادایی

[34] Crosby Stills Nash & Young گروه فولک راک آمریکایی

[35] Lonnie Youngblood

[36] Curtis & the squires  گروهی به رهبری کرتیس نایت که جیمی هندریکس هم در اوایل دهه شصت عضو آن بود

[37]Johnny Winter خواننده، نوازنده و ترانه‌سرای آمریکایی

[38] Eddie Jones/ Guitar Slim خواننده و نوازنده مشهور آمریکایی سبک راک‌اند‌رول